Vido's FilmZine

Jaaroverzicht 2012 (3): de beste films in de Nederlandse bioscoop (IMHO)

De beste speelfilms

1. Once Upon A Time In Anatolia (Asghar Farhadi, 2011)
Het is lastig om binnen een paar woorden het centrale thema te benoemen van Once Upon A Time In Anatolia. Bij een eerste schamele poging aan het begin van het jaar probeerde ik er zelfs Bijbelse thematiek op los te laten, maar daar kom ik na een tweede kijkbeurt op terug. Wat de tweede keer opvalt is hoezeer de mannen van middelbare leeftijd moeite hebben met vergankelijkheid. Sterfelijkheid overheerst tijdens hun zoektocht naar het begraven lijk van de vermoorde Yasar. Onderweg door het donkere, kale landschap vragen ze de meerijdende dokter of het op hun leeftijd al nodig is dat ze hun prostaat te laten onderzoeken, bang als ze zijn voor prostaatkanker. Uitgesmeerd over de film vertelt een van de mannen over de mysterieuze dood van de vrouw van een vriend. Tijdens een nachtelijke eetpauze bij de burgemeester van een gehucht beklaagt de gastheer zich over de locale begraafplaats die vanwege geldgebrek niet ommuurd kan worden. De mannen zijn als de dood voor de dood en bang een leven achter te laten zonder noemenswaardige hoogtepunten. Zoals de dichter zei:

Still the years will pass
And not a trace will remain of me
And cold will enfold my weary soul

2. Holy Motors (Leos Carax, 2012)
De titel Holy Motors kan veel betekenen, maar staat vooral voor de heilige motor die de filmprojector in beweging zet en de toeschouwer in een gelukzalige droomtoestand brengt.

3. Amour (Michael Haneke, 2012)
In veel van Michael Haneke's films is de kille blik van de camera een tastbare aanwezigheid. Dat is letterlijk het geval met de videocamera van de moorddadige Benny in Benny's Video (1992). Acteur Arno Frisch spreekt de kijker in de originele versie van Funny Games (1997) rechtstreeks in de camera toe. Ook aan het eind van Das Weisse Band (2009) en aan het begin van Amour kijkt het publiek in de camera. Het is niet altijd duidelijk wiens oog door de lens terugkijkt. Is het dominee Haneke zelf of een onverschillige God? En wie is de anonieme filmer in Caché (2005)? Ik had het zelf eerst niet door, maar de camera is in Amour als indringer ook aanwezig in het huis van het oude echtpaar. De clou zit 'm in het korte intermezzo met de close-ups van de schilderijen. De landschappen suggereren het verlangen van Georges en Anne (Jean-Louis Trintignant en Emmanuelle Riva) naar een leven buiten hun afgesloten appartement, een leven dat onbereikbaar is geworden na het herseninfarct van Anne. Maar er is meer aan de hand. Als George en Anne (in films van Haneke heten echtparen altijd George en Anne) thuiskomen van een concert ontdekken ze bij de voordeur inbraaksporen. De inbraak is mislukt. Het waren amateurs, zegt George. Hij herinnert zich vrienden bij wie ooit door professionals is ingebroken en waar alle schilderijen uit het frame waren gesneden. Haneke filmt de schilderijen later in de film ook zonder frame. De regisseur is de professional die in het leven van George en Anne heeft ingebroken. De handtekening van de auteur is verborgen aanwezig. (met dank aan John Prop voor zijn opmerkzaamheid)

4. A Simple Life (Ann Hui, 2011)
Na Amour nog een film over ouderdom en de ingrijpende gevolgen van een beroerte. A Simple Life is een ontroerend klein drama over de liefdevolle relatie tussen een werkster in Hong Kong en de jongere man voor wie ze het huishouden verzorgt. De film gaat ook over de verschillende rollen die we in het leven spelen en het verlies van identiteit door ouderdom. In haar humane visie op de oude dag past regisseuse Ann Hui geen melodramatische kunstgrepen toe. Ze profiteert voluit van de beheerste vertolkingen van haar hoofdrolspelers Deannie Yip en Andy Lau.

5. Rebelle (Kim Nguyen, 2012)
Een van de meest geslaagde films over Afrikaanse kindsoldaten. Rebelle bevat de vertrouwde akelige beelden waar geen enkele film over dit onderwerp omheen kan, maar onderscheidt zich door het verhaal te vertellen vanuit het perspectief van een meisje en door de angstaanjagende hallucinaties onderdeel te laten vormen van de plot.

6. Jagten (Thomas Vinterberg, 2012)
Mads Mikkelsen is subliem als onschuldig slachtoffer van collectief wantrouwen. Zijn personage laat net even te lang de zaken op zijn beloop en geeft daarmee zijn lot uit handen.

7. The Invader (Nicholas Provost, 2011)
Een letterlijk in Europa aangestrande Afrikaanse bootvluchteling probeert zijn weg te vinden in immens Brussel. Europa is voor hem een andere planeet. Niet voor niets lijkt de opening van de film op twee cinematografische ruimtereizen: de stargate uit 2001: A Space Odyssey en de snelweg als metafoor voor de reis naar Solaris in de gelijknamige film van Andrej Tarkovski. Solaris is de planeet waar, naar men zegt, wensdromen worden gematerialiseerd. Amadou merkt in The Invader hoe begrensd zulke dromen zijn. De immigrant verliest meer en meer zijn verstand. De eerste sporen van zijn waanzin zien we vanaf een langzame zoom, in hetzelfde tempo waarmee Kubrick in The Shining inzoomt op het gezicht van de doordraaiende Jack Nicholson. Kunstenaar Nicholas Provost kent zijn klassiekers.

8. Play (Ruben Östlund, 2011)
Ruben Östlund is de Zweedse Michael Haneke. Hij heeft de metroscène uit Haneke's Code Inconnu (2000) opgerekt tot de 118 minuten durende speelfilm Play. Bijna twee uur zien we hoe een groepje verveelde jongens drie toevallig passerende leeftijdgenootjes een dag lang voor de lol treitert en kwelt. In tegenstelling tot zijn Oostenrijkse collega laat Östlund conclusies over aan de kijker. Hij doet ons net zo machteloos voelen als de paar omstanders in de film. Play is een variatie op de kat die speelt met een muisje. De kat heeft geenszins de intentie het diertje op te peuzelen, maar probeer daar het muisje maar eens van te overtuigen.

9. Mientras Duermes (Sleep Tight) (Jaume Balagueró, 2011)
Met Hitchcockiaans genoegen zet regisseur Jaume Balagueró ons op het verkeerde been en introduceert hij hoofdpersoon César als een stille, behulpzame huismeester in een oud appartementencomplex. De boeventronie van acteur Luis Tosar had ons direct kunnen alarmeren. Tosar is geen goeiige James Stewart, maar het soort man dat Stewart in Rear Window (1954) nauwlettend met de verrekijker zou hebben gevolgd vanachter zijn slaapkamerraam. Achter de façade gaat een gevaarlijk, ziek individu schuil. Door ons te identificeren met César worden we medeplichtig in plaats van slechts een getuige en daarmee zet de film alles op z'n kop. Om Césars motivatie en zijn psyche te kunnen doorgronden, hopen we tegen beter weten in dat het verhaal slecht gaat aflopen voor zijn slachtoffers.

10. Postcards From The Zoo (Edwin, 2012)
De meest zintuiglijke film van 2012.

11. Dans La Maison (François Ozon, 2012)
Het zeer plezierige Dans La Maison is een taalfilm. Het verhaal gaat over de kunst van het schrijven, maar ook over klassenverschillen, een terugkerend Frans thema zoals we weten van de klassieker La Règle Du Jeu (1939) en het oeuvre van Claude Chabrol. Ozon houdt in het midden in welke mate de verhalen van Claude verzonnen zijn. Ik heb het sterke vermoeden dat de leerling ze volledig uit de duim zuigt, in eerste instantie om de aandacht af te leiden van zijn eigen leven als zoon van een hulpbehoevende arbeidsongeschikte vader, maar gaandeweg als sluwe wraakfantasie.

12. Moonrise Kingdom (Wes Anderson, 2012)
Moonrise Kingdom is een originele variatie op bekende oude thema's: prille liefde, jeugdige rebellie, generatieconflict. De nostalgische insteek maakt de film de minst afstandelijke in Wes Andersons oeuvre.

13. Cigán (Martin Šulík, 2011)
Het eerste dat we van zigeunerjongen Adam in intolerant Slowakije te zien krijgen, is een extreme close-up van zijn observerende ogen. Verspreid over de film kijkt hij ons nog drie keer recht in de ogen aan. De camera neemt steeds meer afstand van hem, totdat we te ver van hem verwijderd zijn om iets aan zijn blik af kunnen te lezen. Ook de camera lijkt geen vertrouwen te hebben in een hoopgevende afloop.

14. Alps (Giorgos Lanthimos, 2011)
Het leven is een absurd toneelstukje.

15. Beasts Of The Southern Wild (Ben Zeitlin, 2012)
Hoe een kind in tijden van crisis haar nachtmerries leert te beheersen.

16. Looper (Rian Johnson, 2012)
Geen jaar zonder een intelligente tijdreisfilm.

17. Oslo, August 31st (Joachim Trier, 2011)
Een van de positieve bijkomstigheden van Oslo, August 31st is de behoefte om Le Feu Follet van Louis Malle nog een keer te zien. In beide films staat de hoofdpersoon met een half been buiten het leven. De jongere Anders (Anders Danielsen Lie) brengt in de stad en op de datum uit de titel een dag door die hij als zijn laatste beschouwt. Anders is een buitenstaander geworden en zijn eenzaamheid wordt het sterkst verbeeld wanneer hij, in zijn eentje zittend in een café, flarden van gesprekken van de cafébezoekers om hem heen opvangt. Hoe meer hij hoort over hun toekomstplannen, hoe meer hij zich bewust wordt van zijn gebrek aan vooruitzichten. Verspreid over de film wordt Anders' geïsoleerde positie benadrukt doordat hij meerdere malen onscherp in beeld wordt gebracht, terwijl de rest van de wereld in focus blijft. Levend is hij al een spook.

18. À Perdre La Raison (Joachim Lafosse, 2012)
Net als in Jacques Audiards film Un Prophète uit 2009 (ook met de acteurs Tahar Rahim en Niels Arestrup) is À Perdre La Raison eigenlijk ook een gevangenisdrama. De gevangenis heeft deze keer geen tralies en ziet er van buiten uit als een normale woning. Een jonge moeder ziet maar één ontsnappingsmogelijkheid uit een voor haar onleefbare situatie. Een van de mooiste scènes wordt begeleid door Julien Clerc liedje Femmes…Je Vous Aime. De moeder zingt het mee terwijl ze in haar eentje in de auto zit. Al luisterend naar de tekst van het liedje bekruipt haar het gevoel de enige vrouw in de wereld te zijn waar niemand meer van haar houdt. Hoe eenzaam kan een mens dan zijn.

19. Atmen (Karl Markovics, 2011)
Atmen is de omgekeerde versie van Oslo, August 31st. Jeugddelinquent Roman Kolger (Thomas Schubert) isoleert hij zich ook van zijn omgeving, maar onderneemt wel pogingen actief deel uit te maken van het leven. Met opzet blijft de achtergrond vaak in een waas gehuld. Zelfs als de film op zijn scherpst is, blijven sommige details lichtelijk vaag. In tegenstelling tot Anders uit de Noorse film blijft de jongen in Atmen wel scherp in beeld. Het duurt lang voordat we hem een beetje leren kennen. Door de ontwikkeling van het personage raakt de cameralens meer gefocust op de buitenwereld. In de slotscène mag het Weense panorama ontluiken dankzij een crane shot dat van de bodem los komt en tot aan de wolken reikt. Atmen heeft daarmee een van de mooiste eindshots van 2012.

20. Beyond The Hills (Dupa Dealuri) (Cristian Mungiu, 2012)
De film van 2012 met het venijn in de staart.