Vido Liber

Jaaroverzicht 2012 (1): de beste dvd’s

Recente films die het reguliere Nederlandse bioscoopcircuit (nog) niet hebben bereikt

1. Kill List (Ben Wheatley, 2011)
Zonder voorkennis komt Kill List het hardst aan. Aanstormend Brits talent Ben Wheatley wisselt namelijk graag uiteenlopende genres met elkaar af. Je hebt geen idee in welke richting de film gaat. Wat begint als kitchen sink drama verandert gestaag in een steeds donkerder en claustrofobisch wordend mysterie, bekeken vanuit het onbetrouwbare perspectief van een getraumatiseerde, kalmeringspillen slikkende oorlogsveteraan. De humor is donker, het realistische acteren staat in sterk contrast met de onwaarschijnlijke gebeurtenissen en het slot is compromisloos. Wheatley lijkt vanaf komend jaar ook in Nederland eindelijk voet aan de grond te krijgen. Zijn derde speelfilm Sightseers is geselecteerd voor IFFR 2013 en wordt vanaf 31 januari in Nederland uitgebracht door distributeur Cinéart.

2. The Day He Arrives (Hong Sang-soo, 2011)
Het was een goed jaar voor liefhebbers van de Zuid-Koreaanse regisseur Hong Sang-soo. In de VS verscheen in januari Night & Day uit 2008, in het najaar gevolgd door The Day He Arrives. Laatstgenoemde film wordt in recensies door anderen treffend omschreven als een speelse combinatie van de tobbende personages uit het werk van Eric Rohmer en de labyrintische structuur van L'Année Dernière à Marienbad (1961). Het duurt even voordat je doorhebt dat je in de film aan het verdwalen bent.

3. Las Acacias (Pablo Giorgelli, 2011)
Een zwijgzame vrachtwagenchauffeur uit Paraguay moet tegen zijn zin een moeder met baby als extra bagage naar Argentinië vervoeren. Las Acacias had een volledig zwijgende film kunnen zijn, maar de stilte wordt onderweg uiteindelijk voorzichtig doorbroken. Heel langzaam ontdooit de chauffeur, niet in het minst door de spontaan reagerende baby Anahí. Wat in eerste instantie het grootste obstakel vormt tussen de volwassenen, brengt de twee uiteindelijk dichter bij elkaar, met weinig dialoog en nog minder plot. De voornaamste taal in de film is lichaamstaal en omdat er weinig ondertiteling gelezen hoeft te worden, heeft de kijker alle gelegenheid de subtiliteit van de handelingen tot zich te nemen en te interpreteren.

4. Our Beloved Month Of August (Miguel Gomes, 2008)
Net als Kill List is Our Beloved Month Of August een film waarvan lang onduidelijk blijft welke kant het opgaat. Als documentaire lijkt het een Portugese variant op Pretpark Nederland (Michiel van Erp, 2006), inclusief interviews waarin de locale bevolking commentaar geeft op gebeurtenissen uit het verleden of op hun eigen leven. Onderweg worden en passant de rollen gecast van de acteurs die in het fictieve gedeelte van de film worden gespeeld. De toon is luchtig, totdat de twee filmhelften letterlijk met een brug aan elkaar worden verbonden en zomers Portugal uiteindelijk het decor vormt voor het verhaal over de bandleden van een coverband en de gevolgen van een ongezonde innige relatie tussen vader en dochter.

5. Margaret (Kenneth Lonergan, 2011)
Vaak krijgen films over de gevolgen van een ongeluk een mozaïekstructuur. In deze bijna drie uur lange director's cut van Margaret staat één persoon centraal: Lisa, formidabel gespeeld door Anna Paquin in waarschijnlijk haar beste rol tot nu toe. Ze is getuige van een ernstig verkeersongeluk en gaat obsessief op zoek naar gerechtigheid, daarbij vergetend dat ze zelf ook niet bepaald vrijuit gaat.

6. Tiny Furniture (Lena Dunham, 2011)
Na haar studie op de kunstacademie krijgt Aura (gespeeld door regisseuse Lena Dunham) geen warm welkom bij haar terugkeer, thuis in Manhattan. Emotioneel buitengesloten door haar kunstzinnige moeder en haar zus probeert ze de leegte van haar bestaan te vullen door een weinig inspirerend baantje aan te nemen en halfslachtige relaties aan te gaan met moeilijke jongens. Tiny Furniture zit vol heerlijke pijnlijke momenten. Lena Dunham spaart zichzelf geen moment en dat maakt haar een charmante loser.

7. Miss Bala (Gerardo Naranjo, 2011)
Een kandidate van een missverkiezing wordt per ongeluk pion in een vuile drugsoorlog. Vanwege de onophoudelijke spanning vergeet de kijker dat deze uiterst gestileerde actiefilm waarschijnlijk akelig dicht tegen de Mexicaanse werkelijkheid aan zit. Na Guillermo del Toro, Alejandro González Iñárritu en Alfonso Cuarón is Gerardo Naranjo een Mexicaanse regisseur om in de gaten te blijven houden.

8. Kosmos (Reha Erdem, 2010)
De fantasievolle Turkse film Kosmos volgt een mysterieuze zonderling die in een ondergesneeuwde grensplaats arriveert. Ondanks zijn genezende krachten wordt hij niet door de vijandige gemeenschap geaccepteerd. Is de primitieve heilige voor de bewoners hun redding uit de misère of staan ze op het punt hun ziel aan de duivel te verkopen? De dierlijke extase waarmee de man de wereld toetreedt, maakt soms een wanhopige indruk. Dat gevoel wordt gesterkt door de weemoedige post-rockstrijkers op de soundtrack met muziek van onder meer Rachel's en A Silver Mt. Zion.

9. Two Years At Sea (Ben Rivers, 2011)
Deze contemplatieve semidocumentaire is een opbeurende versie van het sombere The Turin Horse (Béla Tarr, 2011). Niet dat regisseur en kunstenaar Ben Rivers geen sombere gedachten heeft over hoe het met de wereld is gesteld. De enige persoon in zijn film is kluizenaar Jake Williams, misschien wel de laatste mens op aarde. Zijn bestaan is vastgelegd op een ouderwetse 16mm Bolex met anamorfische lens. Het lijkt alsof de ontwikkelde film eerst een tijdje op de vloer gelegen heeft van Jake's morsige interieur. Het celluloid is rafelig, korrelig, onopgesmukt, bevlekt. In tegenstelling tot de zwanenzang van Béla Tarr is bij Two Years At Sea geen sprake van passief makende angst of een geestdodende rituele herhaling van minimale bezigheden. Voor de eenzame Jake heeft elke dag nieuwe uitdagingen, begeleid door telkens weer een nieuwe melodie. Het solitaire bestaan is vurrukkulluk.

10. Excision (Richard Bates Jr., 2012)
Excision is het veelbelovende speelfilmdebuut van Richard Bates Jr. Zijn horrorfilm gaat over de zonderlinge Pauline, opgroeiend in een verstikkende, kleinburgerlijke buitenwijk. De scholier is gefascineerd door bloed, wat onder meer blijkt uit haar zeer aanschouwelijk in beeld gebrachte dromen. Haar fascinatie mondt onvermijdelijk uit in een even bloederige als hartverscheurende finale. Tot die tijd is er voldoende ruimte voor zwarte humor. In de geïnspireerde cast vinden we Traci Lord als dominante religieuze moeder, Malcolm McDowell als docent, Ray Wise (Laura Palmers vader in Twin Peaks) als schoolhoofd en regisseur John Waters als dominee.

11. The Innkeepers (Ti West, 2011)
The Innkeepers is de meest vermakelijke spookhuisfilm van het afgelopen jaar. Geheel toevallig is Lena Dunham (zie 6) te zien in een korte bijrol.

12. Hara-kiri: Death Of A Samurai (Miike Takashi, 2011)
Als Hara-kiri: Death Of A Samurai geen remake was geweest van Harakiri (Masaki Kobayashi, 1962) dan had ik deze samoeraifilm van Miike Takashi nog meer gewaardeerd. De excentrieke regisseur, vermaard vanwege zijn buitensporig gewelddadige maffiafilms en extreme horror in beruchte films als Audition (1999) en Ichi The Killer (2001), houdt het ditmaal zeer discreet, ook bij de hak- en zaagscène. Hij laat zich van zijn zachtmoedigste kant zien en bewijst daarmee zijn veelzijdigheid zoals hij sporadisch eerder liet zien in de kalme films The Bird People In China (1998), Sabu (2002) en Big Bang Love, Juvenile A (2006).

13. In Darkness (Agnieszka Holland, 2011)
Lange tijd stond In Darkness gepland voor een uitbreng in de Nederlandse bioscopen. Waarom de Poolse Oscar-inzending van vorig jaar onze zalen uiteindelijk toch niet heeft gehaald, is een raadsel. Is de Tweede Wereldoorlog alleen nog interessant als Jan Smit de hoofdrol speelt? Voor zover ik kan overzien waren Simon And The Oaks (Lisa Ohlin, 2011) en Süskind (Rudolf van den Berg, 2012) dit jaar de enige speelfilms met Jodenvervolging als onderwerp. In Darkness is letterlijk en figuurlijk de donkerste van de drie. De Joden uit het getto van de Poolse stad Lvov duiken onder in het riool en hebben zonder daglicht tussen ratten en stank veel moeite hun menselijke waardigheid te bewaren.

14. Kotoko (Shinya Tsukamoto, 2011)
Shinya Tsukamoto's psychologische horrorfilm gaat over een mentaal zeer instabiele jonge alleenstaande moeder, gebaseerd op de ervaringen van de als actrice debuterende Japanse zangeres Cocco. Na de Japanse aardbeving, tsunami en kernramp van maart 2011 gaat Kotoko ook over de angsten van een moeder en haar wanhopige poging een kind te beschermen tegen gevaren die haar ver te boven gaan. De ongezond magere Cocco reconstrueert haar ervaring door zich fysiek vol op haar rol te storten. In combinatie met de fysieke manier van filmen, waarbij het meerdere malen lijkt alsof de camera tegen een muur wordt stukgeslagen, krijgt niet alleen zij, maar ook de kijker harde klappen te verwerken.

15. United Red Army (Kôji Wakamatsu, 2007)
United Red Army van de in oktober overleden Kôji Wakamatsu heeft in het eerste uur het karakter van een documentaire. De radicalisering binnen de Japanse studentenbeweging in de jaren zestig wordt voornamelijk getoond via archiefbeelden, afgewisseld met reconstructies. Na de ontstaansgeschiedenis van de terroristische organisatie URA concentreert de 190 minuten durende film zich op een groep studenten in een afgelegen trainingskamp. Wakamatsu ontleedt op minutieuze wijze en zonder franje de mechanismen waarmee een gegrond idealisme van binnen uitgehold wordt en ten onder gaat aan een extreme vorm van cabin fever.

1. The Devils (Ken Russell, 1971)
Vermoedelijk is de BFI-uitgave van The Devils de ultieme editie van Ken Russells controversiële meesterwerk over de bezeten nonnen in het Franse Loudon eind 17e eeuw. De verloren gewaande, maar dankzij het doorzettingsvermogen van criticus en fan Mark Kermode teruggevonden gecensureerde scènes konden blijkbaar niet meer in de film teruggezet worden, maar zijn wel terug te zien in een van de extra’s op deze rijkelijk gevulde dubbele dvd. Dit adembenemende portret van een maatschappij waar kerk en staat niet zijn gescheiden, stijgt gestaag naar een kookpunt dankzij visuele krachtpatserij, bevlogen acteerwerk van onder meer Vanessa Redgrave en een intense Oliver Reed, imposante grootse sets van Derek Jarman en een moderne score van Sir Peter Maxwell Davies.

2. Casting A Glance/RR (James Benning, 2007)
Het experimentele werk van James Benning is eigenlijk ongeschikt voor het kleine scherm. Je bent thuis snel afgeleid tijdens de minimale landschapsbeelden. In Casting A Glance is de camera vrijwel de gehele tijd de enige getuige van Spiral Jetty. Dit landschapssculptuur van Robert Smithson (1938-1973) heeft decennia lang onder water gelegen. Is een kunstwerk dat niet gezien kan worden eigenlijk nog wel een kunstwerk? Benning filmt eb en vloed, de aangroeiende zoutkristallen, de verwaaide zeeschuimballetje, de erosie, de zonnestralen, de wind en het onophoudelijke geruis van het ruime water. De natuur blijft onverschillig onder de veranderingen die de reeks keien door toedoen van de weersomstandigheden ondergaat. In RR richt Benning de lens op extreem lange vrachttreinen en hoe ze minuten lang strepen trekken door het uitgestrekte Amerikaanse landschap. Tijd wordt tastbaar.

3. Casa De Lava (Pedro Costa, 1994)
Deze uitgave op het label Second Run is lang uitgesteld, omdat het enige tijd duurde voordat Pedro Costa zijn goedkeuring kon geven aan de remaster. Het was het wachten waard, want de transfer ziet er prachtig uit. Het vulkanische Kaapverdië lijkt van nabij verdraait veel op Mars gezien door de lens van Curiosity. Rode vlammen van brandend lava en rode jurken steken af tegen het donkerbruine barre land. Vrouwen zijn sterk aanwezig, omdat de meeste mannen de eilanden hebben verlaten op zoek naar geluk op het Europe vasteland. Verpleegster Mariana (Inês de Medeiros) vergezelt de gewonde constructiewerker Leão (Isaach De Bankolé) van Lissabon terug naar zijn thuisland. In afwachting van zijn eventuele ontwaken uit een coma, probeert ze zijn familie te traceren. Ondanks de invloed van de klassieker I Walked With A Zombie (Jacques Tourneur, 1943) is Casa De Lava geen horrorfilm. Verhalen blijven verborgen achter expressieloze gezichten en sociale thema's (o.a. neokolonialisme) borrelen onder het oppervlak. Deze film uit Costa's vroege periode leverde de regisseur contacten op met migranten in de buitenwijken van Lissabon en werd de aanloop tot zijn voorlopige magnum opus: de trilogie Letters From Fontainhas.

4. Zombie Flesh Eaters a.k.a. Zombie 2 (Lucio Fulci, 1979)
Doorgebeten halsslagaders, lillende ingewanden, afgestroopte mensenhuid, hongerige zombies en doorkliefde schedels noem je normaal gesproken niet in een adem met nostalgie en jeugdsentiment, maar voor Zombie (a.k.a. Zombie 2, Island Of The Living Dead, etc.) maak ik graag een uitzondering. Het is de eerste zombiefilm die ik ooit zag, in 1980 op het grote doel van een provinciebioscoop met om mij heen gillende leeftijdsgenootjes. Het label Arrow Video geeft de film op Blu-ray een keizerlijke behandeling, alsof het een film betreft uit de filmcanon die het blad Sight & Sound in september 2012 publiceerde. Arrow Video als de Criterion Collection van de slechte smaak.

5. Die Blechtrommel (Volker Schlöndorff, 1979)
Op Blu-ray in de opgerekte versie, inclusief scènes waar zelfs fans niet echt op zitten te wachten, zoals die met scenarioschrijver Jean-Claude Carrière als Raspoetin.

6. The Trial (Orson Welles, 1964)
Welles' Kafkaverfilming The Trial op Blu-ray, in het juiste beeldformaat en met drie korte documentaires. Kan ik eindelijk mijn oude videoband weggooien.

7. Island Of Lost Souls (Erle C. Kenton, 1932)
De 80ste verjaardag van het taboedoorbrekende Island Of Lost Souls wordt gevierd met een gerestaureerde versie, uitgebracht door zowel het Amerikaanse Criterion als het Britse Eureka. Die van Criterion heeft de interessantste extra's.

8. Letter Never Sent (Mikhail Kalatozov, 1960)
De enige kritiek op Criterion is dat het label nog steeds om allerlei redenen vasthoudt aan Regio 1 (dvd) en Regio A (Blu-ray). Verder zijn hun uitgaven van uitmuntende kwaliteit. Als ze niet zo duur waren en van ver moesten komen, zou ik ze allemaal aanschaffen. Zoals gebruikelijk in een film van Mikhail Kalatozov (bekend van The Cranes Are Flying en Soy Cuba) is de fotografie in Letter Never Sent heel bijzonder, met uitgekiende beeldcomposities in zwart-wit en knappe lange takes gefilmd onder moeilijke omstandigheden. De film gaat over een klein gezelschap dat tijdens een onderzoeksexpeditie in een onherbergzaam gebied wordt overvallen door een bosbrand. Het is een wonder dat niemand van crew of cast in de vlammen is omgekomen.

9. 99 River Street (Phil Carlson, 1952)
10. Private Hell 36 (Don Siegel, 1954)
Voor de betere film noir-heruitgaves kun je in de VS onder meer terecht bij Warner Archives en Olive Films. Het ontbreken van extra's wordt gecompenseerd door goede beeldkwaliteit. In het met veel vaart vertelde 99 River Street zet regisseur Phil Karlson de kijker meerdere keren op het verkeerde been. Hij vangt aan met een bokswedstrijd en lijkt de richting op te gaan van heist-noir en overspeldrama, totdat de camera zich verplaatst naar een theater en 99 River Street een moordmysterie lijkt te worden. Private Hell 36 is de moeite waard vanwege de sterke cast (o.a. mijn favoriete noir-actrice Ida Lupino) en regisseur Don Siegel, een jaar voordat hij de sciencefictionklassieker Invasion Of The Body Snatchers maakte.

11. Death Watch (Bertrand Tavernier, 1980)
Opmerkelijke Engelstalige sciencefictionfilm met vooruitziende blik van Franse regisseur Bertrand Tavernier over reality televisie en het nietsontziende voyeuristische verlangen van het tv-publiek. Televisiemaker Harvey Keitel filmt vanuit zijn brein de stervende Romy Schneider. Tegen haar wil wordt ze publiek domein. Ook met Harry Dean Stanton en Max von Sydow. Glasgow dient als afgeleefd futuristisch landschap.

12. On The Bowery (Louis Rogosin, 1956) (documentaire)
The Bowery was vorige eeuw decennia lang het afvoerputje van New York City en schuilplek voor thuisloze alcoholisten. De documentaire On The Bowery, het debuut van autodidact Lionel Rogosins, is net als geestverwanten The Quiet One (1948) en Little Fugitive (1953) sterk beïnvloed door het Italiaanse neorealisme. Zwervende arbeider Ray Salyer speelt zichzelf in half geïmproviseerde scènes in gezelschap van laveloze lotgenoten. Een simpele verhaallijn brengt hem in kale cafés, bevuilde portieken en een overvol opvangcentrum. De documentaire beïnvloedde onder meer het werk van Martin Scorsese, die als kind om de hoek woonde, en John Cassevetes. De erven Rogosin gaven Cineteca del Comune di Bologna opdracht het filmmateriaal te restaureren, zodat het nu in optimale conditie te verkrijgen is op een dubbele DVD (of Blu-ray) met een making of en aanvullende korte documentaires over The Bowery uit 1933, 1972 en een paar jaar geleden. De tweede schijf bevat onder meer het antimilitaristische Good Times, Wonderful Times (1964).

13. The Theo Angelopoulos Collection
Het volledige oeuvre van de Griekse grootmeester werd verzameld in drie dvd-boxen in het jaar dat hij kwam te overlijden door een verkeersongeval. Essentieel, maar niet iets om snel achter elkaar te bekijken. Ik kwam dit jaar nog niet eens halverwege. Wordt vervolgd in 2013.

14. A Midnight Clear (Keith Gordon, 1992)
A Midnight Clear speelt zich af in besneeuwde Franse heuvels tijdens de Tweede Wereldoorlog en volgt een patrouille Amerikaanse soldaten die een afgelegen huis moet bewaken. De psychologische gevolgen van oorlogsvoering is het meest voor de hand liggende thema, maar de film verandert een paar keer van toon en wisselt op die manier meerdere genres af. Spookt het rondom het huis of plaagt de nabijgelegen Duitse vijand met een practical joke? Als de spanning lijkt af te nemen, er zelfs even gelachen kan worden en we denken ontspannen verder te kunnen kijken, slaat de stemming drastisch om. De jonge cast bestaat naast Ethan Hawke uit onder meer Peter Berg, Kevin Dillon (de jongere broer van Matt Dillon) en Gary Sinise.

15. Too Late Blues (John Cassavetes, 1961)
Too Late Blues is het zwarte schaap in het oeuvre van regisseur John Cassavetes en pas sinds 2012 in de VS uitgebracht op dvd. De film is minder slecht dan de literatuur doet vermoeden, maar is niet zo baanbrekend als Cassavetes' onafhankelijk geproduceerde debuut Shadows (1959). De tweede film van de regisserende acteur is alleen al de moeite waard om te kunnen vergelijken met ander werk van hem. Too Late Blues heeft met Shadows gemeen dat een vrouw tot haar schrik de zwakte ontdekt in het karakter van haar nieuwe vriendje. De gemoedelijke broederlijke dronken bezoekjes van de muzikanten aan hun favoriete Griekse stamcafé wijzen vooruit naar de broederschap en het rauw realistische bacchanaal in Husbands (1970). Het vrouwelijke hoofdpersonage laat zich bijna verleiden door twee oudere bargasten die later in Faces (1968) ietsje meer succes hebben. Too Late Blues en Faces delen ook een zelfmoordpoging. De film werkt in het laatste derde deel toe naar een geforceerd positief aanvoelende afronding, vermoedelijk omdat studio Paramount daar behoefte aan had.