Vido's FilmZine

Stardust Memories (Woody Allen, 1980) dvd

De eerste speelfilm van Woody Allen die ik in de bioscoop zag was Stardust Memories. De zaal bevond zich in Alkmaar, vermoedelijk de nog steeds bestaande Harmonie in het stadscentrum waar ik in latere jaren meer Allens zou bezoeken. Ik heb geen idee meer of en wat ik van de regisseur tot dat moment op televisie had gezien. Waarschijnlijk zijn lach-of-ik-schiet-debuut Take The Money And Run (1969), misschien ook Annie Hall (1977) of Manhattan (1979). Van Stardust Memories zal ik als tiener een pure komedie verwacht hebben en niet de kunstzinnig in zwart-wit geschoten en slechts sporadisch grappige overpeinzingen van een kunstenaar in gewetensnood. In het filmblad Skoop (1963-1993) zal ik indertijd gelezen hebben dat de film geïnspireerd is door Otto E Mezzo a.k.a. 8 1/2 (Federico Fellini, 1963), maar die film kende ik toen nog niet. De overeenkomsten vangen aan bij de openingsscènes. In Fellini's film probeert filmregisseur Guido (Marcello Mastroianni) te ontsnappen aan een file waarin hij omringd wordt door auto's vol neerslachtige personages. Woody Allen zit op zijn beurt in de donkere coupé van een trein, omringd door somber voor zich uit starende passagiers die rechtstreeks van Fellini's set lijken overgevlogen. De conducteur heeft de perkamenten kop van een doodgraver. Ongelukkig kijkt Allen uit het raam, recht in de coupé van de belendende trein. Daar heerst een uitbundige feeststemming. Een in het wit geklede jonge vrouw (Sharon Stone in haar allereerste filmrolletje) lacht Allen toe en laat een kus achter op het raam. Beide treinen zetten zich in dezelfde richting in beweging. Te laat bedenkt Allen dat hij ook in de feesttrein wil zitten. Gadegeslagen door de wezenloze blikken van zijn medepassagiers probeert hij zijn treinstel te ontvluchten. Tevergeefs. Alle deuren en ramen zijn gesloten. De reis eindigt op een door honderden meeuwen omringde vuilnisbelt waar ook de jonge vrouw en haar feestgezelschap verdwaast rondlopen. De metafoor is helder. De film stopt.

Stardust Memories opent met bovengenoemde scène uit een film in wording van de razend populaire komische acteur/regisseur Sandy Bates (Woody Allen). Zijn producers zijn verre van tevreden over het serieuze, verre van commerciële karakter van zijn nieuwste productie en op z'n zachtst gezegd weinig content met het sombere slot. Terwijl achter de schermen aan een nieuw einde wordt gesleuteld, is Bates een paar dagen te gast in een badplaats voor het bijwonen van een retrospectief van zijn werk (Guido in 8 1/2 verblijft in een kuuroord). Dag en nacht wordt hij belaagd door fans, dwazen, filmstudenten, aankomende acteurs en groupies. Hij moet ze letterlijk uit zijn hotelbed jagen. Tijdens de vragensessies na voorstellingen van zijn werk probeert Bates net zo lollig voor de dag te komen als in zijn films. Ondertussen piekert hij over de zin van het bestaan, het verloop van zijn carrière en zijn moeizame relaties met vrouwen. Zijn Franse vriendin Isobel (Marie-Christine Barrault) komt over met haar twee jengelende kinderen. Ondanks haar aanwezigheid flirt Bates met de jonge Daisy (Jessica Harper uit o.a. Susperia en Woody Allens Love And Death). Ze doet hem denken aan de complexe relatie die hij enkele jaren heeft gehad met de psychisch onstabiele actrice Dorrie (Charlotte Rampling). Herinneringen aan de tijd met Dorrie (die in een inrichting belandde) verweven zich met de hectische realiteit, aangevuld met jeugdherinneringen, dagdromen en fragmenten uit het dwangmatig lollige oude oeuvre van Sandy Bates. De fantasie gaat het verst wanneer de regisseur een existentiële dialoog aangaat met nabij zijn hotel gelande ruimtewezens.

Stardust Memories werd een van Woody Allens minst succesvolle producties. De tijd van louter doldwaze films had hij voorgoed achter zich gelaten. Aan Take The Money, Bananas (1971) en Sleeper (1973) wilde hij niet meer herinnerd worden en hij was ondanks het succes van Manhattan niet tevreden over die film. In Stardust Memories vraagt hij zich af hoe het verder moet met zijn carrière. It's got to have meaning!, roept Allen bij monde van Sandy Bates naar de ruimtemannetjes over zijn ambities. Hij zette daad bij woord en de jaren tachtig werden een vruchtbare periode voor de regisseur met vanaf Zelig (1983) tot September (1987) een aaneenschakeling van bezield werk, culminerend in wat waarschijnlijk zijn beste film is: Crimes And Misdemeanors (1989), een ideale combinatie van Dostojevskiaanse levensvragen en relativerende humor. De paar incidentele dijenkletsers in latere jaren waren vrijwel zonder uitzondering teleurstellingen (met Hollywood Ending uit 2002 als dieptepunt).

Als tiener met nog weinig filmervaring had ik in 1980 best moeite met de structuur van Stardust Memories. Ik had vermoedelijk in die tijd al een of twee Tarkovsky's achter de kiezen, maar dan nog was het lastig grip te krijgen op Allens meest experimentele film. Indertijd wist ik niets van de fascinatie van Woody Allen voor de Europese auteurcinema. Het veel taaiere Otto E Mezzo zag ik pas jaren later. Dat hij dezelfde zakelijke openingstitels gebruikte als Ingmar Bergman had ik pas begin deze eeuw door (na Stardust Memories bracht Allen in zijn volgende film A Midsummer Night's Sex Comedy een ode aan Ingmar Bergmans Sommarnattens Leende uit 1955). Achteraf gezien is het logisch dat Allen de actrices Marie-Christine Barrault en Charlotte Rampling heeft gecast vanwege hun connecties met de Europese filmgeschiedenis en grote regisseurs als Rohmer en Visconti. De meeste woordgrappen zullen begin jaren tachtig ook aan me voorbij zijn gegaan. Gelukkig is Stardust Memories nu eindelijk uit op dvd, blijkt de film 27 jaar later prima te volgen en wekt de mengeling van verbeelding en werkelijkheid geen moment verwarring op. Het woord experimenteel is een betrekkelijk begrip.