Vido Liber

Maidan (Sergey Loznitsa, 2014) bioscoop (9)

De camera’s in Maidan zoomen nooit in en filmen geen close-ups. De documentaire bestaat uit een aaneenschakeling van totaalshots en werkt daarom het beste als je hem ziet op het grote doek. Net als bij schilderijen van Pieter Bruegel de Oude moet de kijker in Maidan zelf op zoek naar details op en rondom het Onafhankelijkheidsplein in het centrum van Kiev tijdens de protestmanifestaties tegen het regime van de Oekraïense president Janoekovytsj. Het protest is een collectieve daad en daarom belicht de film het collectief in plaats van het individu.

In de openingsscène staat de camera overdag vanaf het podium gericht op de massaal toegestroomde menigte. Buiten beeld kondigt een spreker het Oekraïense volkslied aan. Mannen en vrouwen nemen hun hoofddeksel af en zingen vol overgave een lied dat later in de film nog een paar keer terugkeert. De camera blijft onaangeroerd op het statief. De kijker krijgt ruim de gelegenheid om gezichten in de menigte te spotten en stil te staan bij bijvoorbeeld de fanatiek meezingende man ergens in het midden van het beeld. Misschien is hij een van de honderden mensen die een paar maanden later sneuvelt tijdens de gevechten met het leger.

De camera beschouwt vanaf enige afstand het verloop van het protest. Ondanks de afstand is de blik nooit afstandelijk. De filmmakers voelen zich betrokken bij iedereen die zich op het plein begeeft, van passanten en muzikanten tot vrijwilligers die gratis verkrijgbaar voedsel bereiden en zij die klaarstaan om gewonden op te vangen. Iedereen wordt gelijk behandeld. De makers zijn niet sensatiebelust en richten de camera zelden op gebeurtenissen waarbij bloed vloeit. De schok die het brute geweld teweegbrengt onder de aanwezigen komt minstens zo sterk over als het geweld zelf. Paniek blijft desondanks uit. Terwijl rechts uit het zicht doden en gewonden vallen, reageren de mensen in het midden van het plein door de weg vrij te maken voor brandcards en de vrijwillige eerstehulpdiensten. Er wordt op de soundtrack geen extra muziek toegevoegd om de gebeurtenissen spannend te maken. Alle muziek die is te horen komt van het podium of wordt uitgevoerd door mensen die op straat spontaan in gezang uitbarsten.

Tegen het einde van de documentaire klinkt opnieuw een lied over het plein, deze keer als eerbetoon aan hen die tijdens het verzet zijn omgekomen. Het a capella gezongen treurlied Hej, Plyve Kacha schalt uit de speakers en daglicht heeft plaatsgemaakt voor een avond die wordt verlicht door honderden lampjes van mobiele telefoons. Andere regisseurs zouden dit moment vanaf meerdere standpunten hebben vastgelegd, de emoties in close-up filmen en de nadruk leggen op de open doodskisten en de treurende families op het podium. Maidan kiest bewust niet voor de doorsnee journalistieke manier van registeren en monteren. Niet het lot van de overledenen en de nabestaanden staat centraal maar dat van een heel volk. Daarom blijft de camera onbewogen gericht op de mensenmassa en geeft de film de kijker weer de kans zelf sprekende details in het totaalshot te ontdekken. Opnieuw is de reactie belangrijker dan waar op wordt gereageerd. Rechtsonder in beeld staat een jong echtpaar met theelichtjes in hun handen. De jonge man houdt zijn gezicht strak terwijl zijn vriendin meezingt met het lied en vecht tegen haar verdriet, afwisselend naar de hemel en naar de grond kijkend. Iedere kijker kan voor zichzelf uit de massa een ander gezicht uitkiezen dat de gevoelens van het collectief naar zijn idee het beste vertegenwoordigt. Door consequent het totaalshot te hanteren geeft Maidan de eenheid van een volk weer.