Vido's FilmZine

Gerry, of hoe een film in Nederland soms op de slachtbank kan belanden – een case study

De opmars van breedbeeldtelevisie ging in Nederland gepaard met een van de meest klungelige gijzelingsacties uit onze geschiedenis. Nederlanders weten zich over het algemeen geen raad met het grotere beeldformaat, maar één ding weten ze zeker: het beeld moet volledig gevuld worden, want waarom zouden we anders zo'n groot scherm in de huiskamer hebben gezet. Om die reden worden door de meeste omroepen oude televisieseries van formaat 1.33:1 opgeblazen naar 1.85:1 en lopen dientengevolge alle acteurs met hele dikke hoofden rond. Dezelfde omroepen (voornamelijk van commercieel allooi) snijden bij films van het formaat 2.35:1 zonder pardon de randen af. De wil van het volk gaat ten koste van de esthetiek. Kijkers hebben niet door, of willen niet doorhebben, dat ze juist minder film krijgen voor hun geld.

Niet alleen omroepen hebben de neiging films te mutileren, ook sommige Nederlandse dvd-labels eigenen zich dat recht toe. Waar in andere landen een moderne klassieker als Memento (Christopher Nolan, 2000) in volle glorie is te bewonderen, met boven en beneden een zwarte balk, wordt de Nederlandse editie van de film na de openingsscène zonder aankondiging opeens beeldvullend.(*) Om dit soort onaangename verrassingen te voorkomen, doe ik op internet meestal eerst even vergelijkend warenonderzoek. Met dvdcompare.net kom ik al een heel eind. Een spontane aankoop brengt risico's met zich mee, merkte ik vorige maand weer eens, toen ik een dvd aanschafte na het zien van The Story Of Film: An Odyssey, de vijftien delen tellende documentaire over de geschiedenis van de film, het magnifieke magnum opus van Mark Cousins. Naar aanleiding van aflevering 14 (The 1990s: The First Days Of Digital - Reality Losing Its Realness In America And Australia) trok ik Gerry (2002) van Gus Van Sant voor een schappelijke prijs uit de winkelrekken van een hele grote, onlangs verhuisde Amsterdamse megazaak. Thuis bleek het geluk van korte duur. Meteen vanaf de eerste scène zag ik dat het label One Entertainment geen enkel respect heeft getoond voor het originele beeldformaat van 2.35:1 en de film in een versneden versie heeft uitgebracht. Om de gevolgen van deze ingreep te illustreren, heb ik via Amazon.co.uk alsnog de Britse editie gekocht en screenshots gemaakt van enkele momenten in de film.

Gerry opent met twee Gerry's (Matt Damon en Casey Affleck) in de auto op weg naar een bezienswaardigheid in de Amerikaanse wildernis. Hier lijkt weinig aan de hand. Beide acteurs blijven ook in een kleiner beeldformaat allebei in beeld. Dat gaat echter vaker niet dan wel op, zoals een paar scènes later blijkt.

De Gerry's zijn uitgestapt en hebben gewandeld en gerend. Ze rusten heel even uit in het gras. In het bovenste plaatje zijn ze allebei in beeld, maar in de Nederlandse editie is het linkerbeen van Matt Damon half geamputeerd. Van de door de filmmakers geplande beeldcompositie is niets meer over.

Naast het verminken van beeld, zorgt een verkleind beeldformaat ook voor het weglaten van informatie. Voordat Gerry en Gerry van het pad afwijken en verdwalen, loopt een gezin voorbij. Geen onbelangrijk moment, want de rest van de film is het maar de vraag of de twee mannen ooit nog een andere levende ziel gaan tegenkomen. In de Nederlandse versie zijn de passanten nauwelijks te zien, omdat het beeld links is afgesneden. De relevantie van hun aanwezigheid wordt teniet gedaan.

De camera is langzaam naar rechts gedraaid en we zien de Gerry's afwijken van het pad. Hun routekeuze zal grote gevolgen hebben. In het bovenste plaatje is het beeld bewust in tweeën verdeeld. Rechts lopen de twee mannen hun onzekere bestemming tegemoet. Links laten ze de boomstronk en de begroeiing achter. Wat links ligt kunnen we associëren met de bewoonde wereld, want een halve minuut geleden liep daar het gezin langs. Nog belangrijker is dat Matt Damon zojuist tegen de boomstronk heeft staan urineren. Hoe meer hij zich van de stronk verwijdert, hoe groter de afstand wordt tot het laatste spoor dat hij heeft achtergelaten. In de Nederlandse editie blijft het linker gedeelte buiten beeld en wordt de kijker de mogelijkheid ontnomen bovengenoemde gedachten te ontwikkelen. De scène wordt hier gereduceerd tot twee mannen die weglopen.

Regisseur Gus Van Sant heeft bewust gekozen Gerry te film in 2.35:1, want het landschap is de voornaamste hoofdrolspeler. De twee Gerry's verdwalen in onmetelijke vlaktes. Als je een kwart van het landschap wegsnijdt, blijft van dat idee weinig over.

Een gecombineerd gevolg van het wegsnijden van beeld: (1) het contrast tussen de immense ruimte en de twee wandelaars wordt verminderd en (2) een van de twee acteurs valt buiten beeld.

In de Nederlandse versie lijkt het alsof de director of photography maar wat aan het klooien is. Het lijkt hem niets te schelen dat de acteurs maar gedeeltelijk in beeld staan en dat hun armen buiten het kader verdwijnen wanneer ze iets aanwijzen. In werkelijkheid is Harris Savides een prijswinnende videoclipmaker (onder meer voor Rain van Madonna en Everybody Hurts van R.E.M.), draaide hij twee films voor regisseur David Fincher (The Game uit 1997 en Zodiac uit 2007) en werkte hij samen met Ridley Scott (American Gangster, 2007), Woody Allen (Whatever Works, 2009) en Sofia Coppola (Somewhere, 2010). Savides maakte ook deel uit van de Gus Van Sants crew tijdens Elephant (2003) en Last Days (2005), het gelauwerde Milk (2008) en Restless (2011). De man achter de camera heeft voor elk shot de moeite gedaan de juiste beeldcompositie te kiezen. One Entertainment negeert het talent van Harris Savides en zet bruusk en gedachteloos het mes in zijn uitgekiende kadrering.

Commentaar bij deze twee screenshots is eigenlijk overbodig. Van Casey Affleck blijft in de Nederlandse versie slecht een stukje schouder over.

Dus bij dezen het verzoek aan de heren en dames van One Entertainment en andere schuldbewuste Nederlandse dvd-uitgevers: respecteer het originele beeldformaat van de films in jullie catalogus. Filmmakers kiezen heel bewust voor het Cinemascopeformaat. Door hier vanaf te wijken maak je inbreuk op het artistieke proces. Laat de kopers van de dvd zelf maar beslissen of ze de film willen verminken door de zoomknop op hun afstandsbediening te gebruiken (en geloof me, veel mensen doen dat). Je bespaart er ook nog eens kosten mee, want je hoeft niet meer iemand in te huren voor het uitvoeren van het slachtwerk.

Laat je, in geval van twijfel, extra overtuigen door deze twee experts:

Filmprofessor Wheeler Winston Dixon

Regisseur Sydney Pollack