Vido's FilmZine

Frankenstein vs. Baragon (Ishiro Honda, 1965) dvd
Ishiro Honda, de schepper van de klassieke Godzilla (1954), verraste in latere jaren met mysterieuze ruimtemannetjes (The Mysterians) en paddestoelmensen (Matango). Naast deze intelligente fantasieën zat hij er ook regelmatig op vermakelijke wijze helemaal naast. Een van zijn meest dubieuze ingevingen was de koppeling van de vertrouwde Japanse monsters aan het klassieke monster van Frankenstein in Frankenstein vs. Baragon. Tien jaar na het door de Amerikaanse atoomaanvallen geïnspireerde Godzilla blijft de regisseur in deze film bij zijn vertrouwde thema over de angst voor het nucleaire gevaar. Een geheime Duitse missie brengt in 1945 het in een box verpakte, kloppende hart van het monster van Frankstein in veiligheid en verplaatst het van een laboratorium in de Duitse voorlinies naar een onderzeeër. Op de oceaan verhuist het hart naar een Japanse onderzeeër, onder toeziend oog van marinier Kawai (Yoshio Tsuchiya). Hij brengt de vreemde vracht bij militaire onderzoekers in Hiroshima (geleid door acteur Takashi Shimura, bekend van Akira Kurosawa en ook als wetenschapper ingezet in Godzilla). Ze hopen met hulp van het hart een middel te vinden om gesneuvelde Japanse soldaten weer aan de praat te krijgen. Hun experimenten worden vroegtijdig onderbroken door de ontploffing van de atoomboom. Vijftien jaar later blijkt het hart zich te hebben ontwikkeld tot een jongetje dat zich als een kleine wilde verstopt in de schaduwen van de stad en daar leeft van honden, konijnen en ander klein gedierte. In dezelfde periode als de ontdekking van het jochie is de ex-marinier Kawai aan de kust getuige van een aardbeving bij een olieveld waar hij werkzaam is. Hij weet niet dat het oermonster Baragon (vertolkt door de in een rubber pak gestoken Haruo Nakajima) is ontwaakt en zich opmaakt voor een destructieve wandeling door Japanse dorpen en steden. De filmtitel verraadt dat Frankenstein en Baragon elkaar later in het verhaal tegen gaan komen.

feitjes (inclusief spoilers!)
Frankenstein vs. Baragon (ook bekend als Frankenstein Conquers The World) was de eerste Japanse monsterfilm (kaiju) in samenwerking met een Amerikaanse studio. Het was ook de eerste film waarin de kaiju geen buitenproportioneel reptiel of ander uitvergroot beest is, maar een reusachtig mensfiguur met een in het Westen vertrouwd klinkende naam. Een van de concessies was de deelname van een Amerikaanse acteur in een van de belangrijke rollen. Het deed Honda veel plezier dat Nick Adams in hetzelfde jaar met Boris Karloff, de beroemdste vertolker van het Frankensteinmonster, in een film had gespeeld (Die, Monster, Die! van Daniel Haller). Adams wordt in de rol van onderzoeker James Bowen in de Japanse versie van Frankenstein vs. Baragon gedubd door de Japanse stemacteur Goro Naya. Met zijn twee collega's Sueko Togami (Kumi Mizuno) en Yuzo Kawaji (Tadao Takashima) van het Hiroshima International Institute Of Radiotherapentics (sic!) ontfermt hij zich over de verweesde Frankensteintiener. De pers staat er direct bovenop en als de kleine jongen binnen zeer korte tijd uitgroeit tot een reus, hebben de onderzoekers steeds meer moeite Frankensteins aanwezigheid te verantwoorden. Het lukt hen niet langer de gigant onder controle houden. Yuzo informeert in Frankfurt, bij de Duitse wetenschapper uit de proloog, naar de speciale eigenschappen van het monster en hoort daar dat als je de ledematen bij het monster weghaalt deze een eigen leven leiden. Vlak doordat ze in Japan de proef op de som nemen, om de herkomst van de reus te bevestigen, breekt Frankenstein los uit zijn kooi en gaat hij op zwerftocht. In zijn vlucht laat hij zijn linkerhand achter, geamputeerd tijdens het lostrekken uit zijn ketenen. Wat de Duitser vertelde klopt: de losgerukte hand gaat zelfstandig aan de wandel. Alle platgestampte dorpjes die na Frankensteins ontsnapping op diverse plekken in Japan worden ontdekt, worden toegeschreven aan de immense reus, terwijl het vernietigende spoor de schuld is van de eveneens ronddwalend Baragon. Het duurt lang voordat ex-marinier Kawai met zijn verhaal over Baragon bij de drie onderzoekers aanklopt. Pas dan beginnen de drie een reddingsactie om te voorkomen dat het leger de onschuldige Frankenstein traceert en vernietigt.

foutjes
Naast de deelname van een Amerikaanse acteur moesten de Japanners nog een paar zaken aanpassen om de film acceptabel te maken voor een Amerikaans publiek. Zo is er ruimte voor een romance tussen James Bowen en zijn Japanse collega Sueko die, buiten beeld, geconsumeerd wordt (zoals dat zo mooi plastisch omschreven kan worden). In de tien Godzilla-films die een paar jaar geleden officieel in Nederland zijn uitgebracht, heb ik een dergelijke relatie niet eerder gezien. Amerikanen zijn nu eenmaal dol op een love interests. In de internationaal uitgebrachte filmversie wordt Frankenstein gewelddadiger geportretteerd dan in de Japanse versie. Zo gooit hij in de internationaal filmversie een politieauto vol agenten te pletter. Dat komt niet overeen met de strekking van het verhaal: zelfs de monstrueuze Frankenstein is maar een mens en zelfs eentje zonder kwade bedoelingen. De slotfase krijgt in de Amerikaanse editie een bizar staartje. Als Frankenstein in het slotgevecht Baragon weet te vellen, kruipt plotseling vanuit het bos, helemaal uit niets en zonder enige vooraankondiging, een kolossale octopus tevoorschijn. Japanners vinden dat helemaal geen eng beest, maar in Amerika heeft het dier blijkbaar een hele andere reputatie. Frankenstein raakt in de tentakels verstrikt en naar de diepte van het dichtstbijzijnde meer gesleurd. Het gevecht met de octopus is, los van het uit de lucht gegrepen gegeven, een van de zwakheden van de productie. Net als Bela Lugosi in de tentakels van de octopus in Bride Of The Monster (ook vermakelijk vastgelegd in Tim Burtons biopic Ed Wood), moet de acteur die Frankstein verbeeldt (Koji Furuhata) zelf de poten van zijn aanvaller om zich heen slaan om de suggestie van een gevecht te wekken.

Op meerdere plaatsen in de film worden op te primitieve wijze poppetjes ingezet in plaats van echte dieren. Het everzwijn dat Frankenstein in het bos probeert te vangen is duidelijk een pop aan een touwtje, net zoals het paard dat vertrapt wordt door Baragon. Als dat poppenpaard hinnikt komt het dier geen moment tot leven en levert de scène niet meer op dan een onbedoelde lach. De openingsscènes in het gebombardeerde Duitsland zijn klungelig en woordloos gespeeld alsof het om een kinderfilm gaat. Sommige slordigheden storen, zoals de losse hand die veel te klein is voor een reus. Tijdens de uitbraak van de reus Frankenstein is duidelijk te zien dat de linkerhand van Frankenstein nog helemaal intact is. De gimmick van een mensfiguur als kaiju in plaats van een prehistorisch beest is lastig te accepteren. Op het hoge voorhoofd na lijkt de als Neanderthaler geklede acteur niet op Jack Pierce's beroemde creatie van Karloffs Frankenstein en is de schmink eerder gemodelleerd aan Mr. Hyde uit Dr. Jekyll and Mr. Hyde (Rouben Mamoulian, 1931). Zijn oerschreeuw klinkt als het vertraagde babygejank uit It's Alive en is geen seconde zo angstwekkend als de uit duizenden herkenbare brul van de originele Godzilla. Baragon is niet mijn favoriete monster en geen aansprekende tegenstander. Hij lijkt te veel op een opgeblazen salamander met pretoogjes, flaporen en een puntneus. Het script van Kaoru Mabuchi (a.k.a. Takeshi Kimura) zit, zoals in de meeste Japanse monsterfilms, vol met wetenschappers, militairen en journalisten. Voor de eerste categorie is in Frankenstein vs. Baragon de belangrijkste taak weggelegd. Wat de film ten opzichte van de andere Japanse monsterfilms mist is een centrale rol voor een familie, al lijken James Bowen en Sueko daar wel aan te werken.

Frankenstein als kaiju is teveel een op internationale marketingtafels bedachte koppeling van franchise. Het monster komt voort uit een Westerse en niet uit een Japanse traditie en voelt daardoor misplaatst en geforceerd aan. Geen wonder dat Frankenstein in Japan na deze film nooit meer uit het water is opgedoken. Frankenstein vs. Baragon is vermakelijk als curiosum. Ondanks het belachelijke gegeven is de film met ernst gemaakt en zijn er genoeg filmveteranen aan verbonden om verzekerd te zijn van mooie plaatjes en fotogenieke afbraak (zoals de nachtelijke aardbeving in het olieveld, de miniaturen rondom het dorpsjeugdfeest in een Shirane-hut en de vlammenzee als achtergrond tijdens het slotgevecht). De nog levende makers zijn oprecht trots op het merendeel van hun in 1965 afgeleverde product (zoals te horen in het commentaar op de film van cameraman en special effects supervisor Sadamasa Arikawa). Het Amerikaanse label Tokyo Shock heeft er een mooie dubbele schijf (Regio 1) van gemaakt met zowel de originele Japanse versie, de internationale versie als de in het Engels nagesynchroniseerde versie. Naast de commentaartrack bevat de uitgave o.a. een special announcement en deleted scenes.